Có nhiều người cả đời chưa một lần được nghe chim Họa Mi hót, thế nhưng họ vẫn tin rằng chỉ có Hỏa Mi là giống chim có giọng hót vượt trội hon tất cả các chim cảnh khác trong rừng mà thôi!
Và, điều mà ai cũng biết, Yến hót là giống chim hót nổi tiếng, được đánh giá là cao cấp nhất, suốt mấy trăm năm naỵ được các nhà điểu học tài ba trên thế giới hết lời tán tụng là có giọng hót du dưong nhất, tuyệt vời nhất. Thế mà tại vương quốc Bỉ khi lại tạo được giống Yến Malinois, có giọng hót đặc sắc nhất, người ta lại không ngần ngại đặt cho nó cái tên là “Rossignol de Paris”! (chữ Rossignol tiếng Pháp có nghĩa là chim Họa Mi).
Cả trong đời thường, xưa nay ca sĩ nào có giọng hót lảnh lót nhất, truyền cảm nhất, người ta thường “thưởng” cho danh hiệu là: “Con chim Họa Mi của Đoàn hát… hay Nhà hát…”.
Tiếng hót của Họa Mi hay đến độ nào mà có thể vượt cả không gian và thời gian như vậy?
Câu hỏi này, thú thật, rất khó trả lời một cách thỏa đáng vì mỗi giống chim đều có một giọng hót hay riêng. Hơn nữa, còn tùy vào sự cảm nhận, tùy vào trình độ thưởng thức của mỗi người mà đánh giá giọng giống chim này hay, giống chim khác dở… ra sao nừa! Nhưng, dù sao thì giọng hót của Họa Mi cũng có một sự vượt trội nào đó đối với các giống chim hót rừng khác, nên mới được người đời chú ý và ngợi khen.
Theo sự đánh giá của chúng tôi và cũng của nhiều nghệ nhân khác thì, giọng hót của chim Họa Mi ngoài âm tiết lảnh lót và thanh trong ra, còn toát ra được tính tự tin cao. Nhờ đó mà giọng hót của Họa Mi có sức truyền cảm mạnh gây được sự chú ý cao độ ở người nghe và có tác dụng dọa nạt hữu hiệu đốì với chim đồng loại.
Trong một căn phòng, ít khi ta được thưởng thức giọng hai con Họa Mi cùng song hót, vì thường con căng lửa nhiều hót “đè” con căng lửa ít. Con chim khi đã bị đè thì suốt ngày cứ im thin thít, nêu có gắng hót cũng chỉ cất lên một vài tiếng rời rạc nào đó rồi thôi!
Giọng hót của Họa Mi vừa sang vừa đanh thép. Tiếng hót đầy vẻ hiên ngang, thách thức, có khi như một khúc nhạc quân hành hùng tráng gây cho người nghe một sự hứng khởi, yêu đời. Họa Mi vốn có giọng hót thật to, thật vang, và lại siêng hót. Sau mùa thay lông xong, chim căng lửa có thế hót suốt nơày cơ hổ không biết mỏi mệt.
Họa Mi hót rất có bài bản, âm thanh réo rắt, ít có sự trùng lắp nên nghe rất sướng tai. Tuy nhiên, không phải con chim Họa Mi nào cùng có giọng hót hay cả. Giống này cũng có con hay con dỡ, con giọng nhỏ con giọng to… Hót hay hoặc dở là tính bẩm sinh đã có từ lúc nhỏ, cũng như con người khi sinh ra cũng có người khôn kẻ dại vậy. Nhưng, nêu chủ nuôi biết cách tập luyện cho chim thường xuyên học tập được giọng hót của các chim bậc thầy hoặc cho nghe báng cassette (thâu giọng hót của chim Họa Mi) hay đi dượt chim thường xuyên tại các tụ điểm chơi chim… thì có thể giúp chim hót dở trở thành chim hót hay được. Vấn đề đòi hỏi là phải bỏ ra nhiều công sức và thời gian.
Riêng giọng to hay nhỏ cũng do đặc tính bẩm sinh của mỗi con, khó lòng sửa đổi được. Thế nhưng, điều này không gây một trở ngại nào cho thú chơi chim Họa Mi của người đời. Vì thực tế cho thấy có nhiều nghệ nhân chỉ thích nuôi chim Họa Mi có giọng hót nhỏ, cho rằng hót vừa đủ nghe như vậy chất giọng của chim mới trong trẻo và thanh tao hơn.
Người ta chỉ có thể thay đổi giọng khàn thành giọng thanh, bằng cách hạn chế thức ăn có nhiều chất dầu, hoặc quá “nóng”, và cho chim uống nước chanh đường thay nước lã trong một thời gian…
Con chim hót hay được đánh giá là con chim khôn. Vì khôn nên nó mới tiếp thu nhanh những âm thanh khác lạ và hay ho xảy ra chung quanh nó. Nhờ đó mà giọng hót của nó mới khởi sắc hơn, bài bản hơn. Chẳng hạn trong những buổi dượt chim tại các tụ điểm chơi chim, chim được nghe giọng hót của nhau. Con Họa Mi khôn, do nhạy cảm và sáng ý để chớp lấy cơ hội tốt này mà học hỏi ngay những làn điệu mới của chim khác, để tạo thêm vốn liếng cho giọng hót vốn nghèo nàn của mình được hay hơn.
Còn con chim dở vốn là con chim tối. dạ, do đó tiếp thu chậm, nên nó hót rất ít giọng.
Với chim tôi dạ thì cần phải nuôi mái Mi thúc để cho nó siêng hót hơn. Và từ đó, nó mới tự biến đổi giọng hót để càng ngày càng được khơi sắc hơn.
Giọng hót cùa chim, như quí vị đã biết, ngoài mục đích dùng làm lợi khí sắc bén dọa nạt kẻ thù, còn để ve vãn chim mái. Khi nghe tiếng chim Họa Mi mái xùy, chắc chắn Họa Mi trống sẽ lấy hết sức bình sinh ra trổ tài để thuyết phục “người đẹp” để ý đến mình. Lời tỏ tình đó hy vọng không phải là những lời tầm thường cục mịch hàng ngày, mà phải pha chút lãng mạn bay bướm… Cũng như người ta vậy, dù có quê mùa dốt nát đến đâu mà khi đứng gần người yêu, ai cũng phải cố gắng “nặn” ra một số câu nói văn hóa nào đó để mong làm vừa lòng người đẹp. Chim chóc, muông thú ngoài đời cũng vậy mà thôi…
Có lẽ cùng xin được nhắc nhở điều mà quí vị cũng thừa biết đến, là trong mùa động dục, các loài chim thú khi giống đực giống cái gần nhau, chúng đều biết tỏ những cử chỉ cũng như tiếng kêu rên khác lạ mà bình thường chứng ta không hề thấy được. Chẳng hạn chúng biết nhảy múa bên nhau, trửng giỡn với nhau hàng giờ liền. Và thay vì kêu hay hót thì chúng kèu rên khe khẽ… Chẳng lẽ con chim Họa Mi trỏng đứng gần con chim Họa Mi mái lại không biết “sửa giọng” quê kệch của nó sao?
Nuôi chim Họa Mi còn có cái thú nữa là buôi trua được nằm nghe chim “đi chuyện”. Đây không phải là hót mà là “đi chuyện” hay “kể chuyện”. Giọng chim chỉ phát ra nho nhỏ trong cổ họng một cách đều đều và trầm buồn. Cái lối “đi chuyện” của Họa Mi cũng giống như cách kể chuyện đời xưa của ông bà kể cho các cháu nghe, để giúp các cháu lịm vào giấc ngủ một cách êm đềm…
Cái chất giọng giữa cách đi chuvện và hót lớn của Họa Mi gần như không giống nhau. Hót thì có bài bản hẳn hoi, còn đi chuyện thì như một bản nhạc hòa tấu với nhiều hợp âm, có lúc trầm buồn, có lúc sôi nổi. Trong đó ta dễ đàng nhận ra đirợc tiếng chuông reo, thác đổ, mưa tuôn… Càng lắng tai nghe càng cảm thấy thích thú vì khám phá ra được nhiều âm thanh lạ.
Nhiều nghệ nhân ghiền lối đi chuyện này của Họa Mi, đến nỗi buổi trưa nào không được nghe thì không tài nào chợp mắt được. Chim dù bình thường hót lớn hay nhỏ giọng, nhưng khi đi chuyện vẫn cứ đều đều một giọng rĩ rả nho nhỏ vừa đủ nghe, kéo dài một vài giờ liên tục. Và, hình như chính nó cũng đang ngái ngủ vì cái giọng “kể lể” trầm buồn của nó…
Khi nghe chim Họa Mi đi chuyện vào lúc giữa trưa, mới biết giọng nó quá phong phú và đa dạng, nhiều nghệ nhân lấy làm tiếc là nếu chim phát huy được những giọng ri rả êm đềm này thành giọng hót lớn thì còn thú vị biết chừng nào!
Dù sao thì giọng hót của Họa Mi cũng đã được nhiều người đánh giá là giọng hót tuyệt vời, ai đã được nghe một lần thì không tài nào quên nổi!